RFA
ច្បាប់ដាក់ទណ្ឌកម្មលោក ហ៊ុន សែន និងមន្ត្រីរបបក្រុងភ្នំពេញ ត្រូវបានបញ្ជូនដល់ដៃព្រឹទ្ធសភាអាមេរិកហើយ គឺមួយថ្ងៃក្រោយរដ្ឋសភាអាមេរិក បានអនុម័តច្បាប់នេះរួច កាលពីថ្ងៃទី១៦ ខែកក្កដា ។ គណៈកម្មាធិការទំនាក់ទំនងបរទេស របស់ព្រឹទ្ធសភាអាមេរិក នឹងដាក់ច្បាប់នេះ ទៅក្នុងរបៀបវារៈ ដើម្បីបោះឆ្នោតនៅកម្រិតគណៈកម្មាធិការនេះសិន មុននឹងបញ្ជូនបន្តទៅសភាពេញអង្គរបស់ព្រឹទ្ធសភា ដើម្បីអនុម័ត ។
តើច្បាប់នេះ មានគោលដៅ និងនីតិវិធីយ៉ាងដូចម្ដេចខ្លះ?
ច្បាប់ដែលសមាជិកសភា ជាអ្នកស្នើឡើងនេះ គឺផ្ដើមដោយអក្សរ H.R. (House of Representatives) ត្រូវឆ្លងកាត់បួនដំណាក់កាល ។ ដំណាក់កាលដំបូង គឺដាក់ស្នើច្បាប់ ។ ដំណាក់ទីពីរសភាអនុម័ត ។ ដំណាក់កាលទីបី ព្រឹទ្ធសភាអនុម័ត ។ ចុងក្រោយប្រធានាធិបតីចុះហត្ថលេខា ដើម្បីប្រកាសឱ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការ ។
ឥឡូវនេះ ច្បាប់នេះកំពុងស្ថិតក្នុងដំណាក់កាលទីបី ដោយស្ថិតក្នុងដៃគណៈកម្មាធិការកិច្ចការ ទំនាក់ទំនងបរទេសរបស់ព្រឹទ្ធសភា ដែលមានភារកិច្ចសិក្សាលើខ្លឹមសារច្បាប់នេះ មុននឹងដាក់ទៅព្រឹទ្ធសភាអនុម័ត ។ ដំណាក់កាលទីពីរ និង ទីបី អាចប្រព្រឹត្តទៅឆាប់ ឬ យូរអាស្រ័យទៅលើការជំរុញពីតំណាងរាស្ត្រ ដែលស្នើច្បាប់ និងតំណាងរាស្ត្រដែលគាំទ្រសេចក្ដីស្នើច្បាប់នេះ ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានេះ ពលរដ្ឋខ្មែរ-អាមេរិកទូទៅ អាចជួយជំរុញឱ្យច្បាប់នេះចេញឆាប់ ដោយសរសេរញត្តិទៅកាន់តំណាងរាស្ត្រប្រចាំរដ្ឋ ឬ តំបន់របស់ខ្លួន ឬណាត់ជួបតំណាងរាស្ត្រទាំងនោះ ដោយបញ្ជាក់អំពីគោលបំណង ដែលចង់ឱ្យប្រញាប់អនុម័តច្បាប់នេះ ។
ក្រោយពីស្ថាប័នព្រឹទ្ធសភាអនុម័តរួច ច្បាប់នេះនឹងត្រូវបញ្ជូនទៅប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ប្រធានាធិបតី មានជម្រើសបី ។ ទីមួយ ចុះហត្ថលេខាលើច្បាប់នេះ ដើម្បីប្រកាសឱ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការ ។ ទីពីរជំទាស់ច្បាប់នេះ ដោយប្រើសិទ្ធិវ៉េតូ (veto) រួចបញ្ជូនវាត្រឡប់ទៅសភាវិញ ។ បើមតិពីរភាគបីនៃសភា នៅតែគាំទ្រច្បាប់នេះ ការជំទាស់របស់ប្រធានាធិបតី គ្មានប្រសិទ្ធភាព ។ ច្បាប់នោះនឹងចូលជាធរមាន ។ ទីបី ប្រធានាធិបតី មិនចាំបាច់ធ្វើអ្វីសោះ ។ ក្នុងករណីដែលប្រធានាធិបតីមិនធ្វើអ្វីសោះនេះ ក្រោយពីច្បាប់នេះបានដល់ដៃប្រធានាធិបតី ១០ ថ្ងៃ វានឹងចូលជាធរមានដោយស្វ័យប្រវត្តិ ។
ច្បាប់ស្ដីពីប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជាឆ្នាំ២០១៩ (the Cambodia Democracy Act of 2019) ឬ H.R. 526 គឺជាសេចក្ដីស្នើច្បាប់ ដែលរដ្ឋសភាសហរដ្ឋអាមេរិក អនុម័តជាឯកឆន្ទម្តងរួចទៅហើយ នៅចុងអាណត្តិទី ១១៥ កាលពីខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៨។ កាលណោះ ច្បាប់នោះ មានឈ្មោះថា “ច្បាប់ស្ដីពីប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជាឆ្នាំ ២០១៨ ឬ H.R 5754 ។ ច្បាប់នោះ បានទៅដល់ដៃព្រឹទ្ធសភានៅថ្ងៃបន្ទាប់ ។ ប៉ុន្តែ ព្រឹទ្ធសភា មិនទាន់បានអនុម័តនៅឡើយ ហើយអាណត្តិចាស់នោះ ក៏បានផុតនៅត្រឹមចុងឆ្នាំ ២០១៨ ។
សភាអាណត្តិថ្មី នីតិកាលទី ១១៦ ចាប់ផ្ដើមកាលពីដើមខែ មករា ។ មួយសប្ដាហ៍ក្រោយមក តំណាងរាស្ត្រពីខាងគណបក្សសាធារណរដ្ឋលោក ថិត យ៉ូហូ (Ted YOHO) បានដាក់សេចក្តីស្នើច្បាប់ដដែលនេះ ដោយគ្រាន់តែប្ដូរឆ្នាំ និង រក្សាខ្លឹមសារទាំងស្រុងឱ្យនៅដដែល ។
ច្បាប់នេះ ធ្វើឡើងក្នុងគោលដៅដាក់សម្ពាធរបបលោក ហ៊ុន សែន ឱ្យស្ដារសិទ្ធិមនុស្ស និងប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ ក្រោយរបបនេះចាប់ប្រធានគណបក្សប្រឆាំងលោក កឹម សុខា ដាក់ពន្ធនាគារ និងបន្តឃុំឃាំងខ្លួនលោកនៅក្នុងផ្ទះ និងរម្លាយគណបក្សប្រឆាំងតែមួយគត់ ដែលមានអាសនៈ ៥៥ នៅក្នុងរដ្ឋសភា មានពលរដ្ឋបោះឆ្នោតគាំទ្រពាក់កណ្ដាលប្រទេស និងក្រោយមករៀបចំការបោះឆ្នោត ដែលផាត់ចោលបក្សប្រឆាំងនេះ ។ ច្បាប់ដដែលនេះ នឹងដាក់ទណ្ឌកម្មលោក ហ៊ុន សែន និងមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ក្នុងជួររបបសព្វថ្ងៃ និងមន្ត្រីយោធា ឬកងសន្តិសុខ ដែលបានចូលដៃក្នុងការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងបំផ្លាញប្រជាធិបតេយ្យធ្ងន់ធ្ងរនៅកម្ពុជានោះ ។ ទណ្ឌកម្មទាំងនោះ រួមមានការបង្កកទ្រព្យសម្បត្តិ និងបិទទិដ្ឋាការមន្ត្រីទាំងនោះ ដោយមិនឱ្យជាន់ទឹកដីអាមេរិក ។តំណាងរាស្ត្រអាមេរិក ពីខាងគណបក្សកាន់អំណាច គឺគណបក្សសាធារណរដ្ឋ (the Republican) ដែលជាអ្នកផ្ដួចផ្ដើមឱ្យមានច្បាប់នេះ គឺលោក ថិត យ៉ូហូ (Ted YOHO) ថ្លែងប្រាប់អាស៊ីសេរី កាលពីថ្ងៃទី១៧ ខែកក្កដា ថា លោកសង្ឃឹមយ៉ាងមុតមាំថា ព្រឹទ្ធសភាក៏នឹងអនុម័តច្បាប់នេះឆាប់ៗដែរ ។ ម្យ៉ាងទៀត ច្បាប់នេះត្រូវបានអនុម័តឱ្យស្របតាមការទាមទាររបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលនិយមប្រជាធិបតេយ្យ និងសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលចង់ឃើញកម្ពុជាមានប្រជាធិបតេយ្យនឹងគេ៖ «ច្បាប់នេះធ្វើឡើងយ៉ាងសមស្របបំផុត និងជាអ្វីដែលត្រូវតែធ្វើជាចាំបាច់ ។ លោក ហ៊ុន សែន ក្បត់ពាក្យសន្យាក្នុងកិច្ចព្រមព្រៀង ដែលកម្ពុជាត្រូវតែរៀបចំការបោះឆ្នោត ឱ្យមានភាពសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ ។ ប៉ុន្តែ ជាអកុសល ពេលគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ កើនប្រជាប្រិយភាពជាលំដាប់ ក្នុងការបោះឆ្នោតជាបន្តបន្ទាប់នោះ ស្រាប់តែលោក ហ៊ុន សែន រករឿងគណបក្សនេះ រហូតដល់រម្លាយចោលទាំងស្រុង រួចហើយចាប់មេដឹកនាំបក្សនេះដាក់ពន្ធនាគារ និងធ្វើទុក្ខបុកម្នេញសកម្មជនបក្សប្រឆាំងឥតស្រាកស្រាន្ត ។ តើទង្វើអស់ទាំងនេះ ឱ្យយើងអត់ទ្រាំយ៉ាងដូចម្ដេចបាន? សហភាពអឺរ៉ុប ក៏យល់ឃើញដូចយើងដែរ ។ បើកុំតែលោក ហ៊ុន សែន រំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និងបំផ្លាញប្រជាធិបតេយ្យធ្ងន់ធ្ងរ យើងក៏មិនជ្រៀតជ្រែកក្នុងរឿងនេះដែរ» ។
លោក ថិត យ៉ូហូ (Ted YOHO) មានសុទិដ្ឋិនិយមខ្ពស់ ថាច្បាប់នេះនឹងត្រូវព្រឹទ្ធសភាអនុម័ត ដោយគ្មានជំទាស់ ឬ អល់អែកអ្វីនោះឡើយ ។ លោកសង្ឃឹមរហូតដល់ ៩៨% ថាព្រឹទ្ធសភានឹងយល់ស្របតាមសំណើនេះដែរ ។ ក្រោយមកច្បាប់នេះ នឹងចុះហត្ថលេខាប្រកាសឱ្យចូលជាធរមាន ។ ដូច្នេះ លោករំពឹងថា នៅ ៦ ខែ ឬ មួយឆ្នាំ មុនការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីអាមេរិក ច្បាប់នេះនឹងចូលជាធរមាន៖ «ខ្ញុំសង្ឃឹមថា ច្បាប់នេះនឹងធ្វើឱ្យមេដឹកនាំដូចជាលោក ហ៊ុន សែន រៀនគិតឱ្យវែងឆ្ងាយទៅអនាគត ថាតើគាត់ចង់ឱ្យគេចងចាំគាត់ថា ជាមេដឹកនាំអាក្រក់ និងជាជនផ្ដាច់ការ ឬជាមេដឹកនាំល្អ ដែលគួរឱ្យគោរព ដូចអតីតប្រធានធិបតីអាមេរិកលោក ជច វ៉ាស៊ីនតោន (George Washington) ឬលោក អាប្រាហាម លីនខុន (Abraham Lincoln) ។ ទុកឱ្យលោក ហ៊ុន សែន ជាអ្នកជ្រើសរើសដោយខ្លួនឯងចុះថា ត្រូវយកមួយណា» ។
ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីសហរដ្ឋអាមេរិក នឹងធ្វើឡើងនៅឆ្នាំខែវិច្ឆិកា ២០២០ ។
សហរដ្ឋអាមេរិក គឺជាប្រទេសហត្ថលេខីមួយ ក្នុងចំណោមប្រទេស ១៩ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ។ កិច្ចព្រមព្រៀងនោះ គឺដើម្បីរកដំណោះស្រាយរួម បិទបញ្ចប់ជម្លោះរ៉ាំរ៉ៃ នៃសង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជា ដោយកម្ពុជាសន្យាស្ដារសិទ្ធិមនុស្ស និង ប្រជាធិបតេយ្យជាមូលដ្ឋាន ដោយរៀបចំឱ្យមានការបោះឆ្នោត ដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និង យុត្តិធម៌ ។
ប៉ុន្តែ រយៈពេលជាងមួយឆ្នាំ ចុងក្រោយនេះ ពោលគឺ ២៥ឆ្នាំ ក្រោយមានកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ របបលោក ហ៊ុន សែន រងការរិះគន់ និងថ្កោលទោសជុំទិស ដោយសារការរំលោភសិទ្ធិមនុស្ស និង បំផ្លាញប្រជាធិបតេយ្យ មានសភាពធ្ងន់ធ្ងរ ដែលផ្ទុយទៅនឹងស្មារតីនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនេះ ។
សហរដ្ឋអាមេរិក មានយន្តការច្បាប់ជាច្រើន ដើម្បីដាក់សម្ពាធលើរបបលោក ហ៊ុន សែន ឱ្យងាកមករកគន្លងនៃការគោរពសិទ្ធិមនុស្ស និង ប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ រួមទាំងការរៀបចំ ឱ្យមានការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និង យុត្តិធម៌ផង ។ យន្តការច្បាប់ទាំងនោះ រួមមានទាំង ច្បាប់ប្រជាធិបតេយ្យកម្ពុជាឆ្នាំ ២០១៩ នេះ៕
